Zakończył niemal dziesięcioletnią schizmę i kontynuował epokę reformy gregoriańskiej. Zasłynął także z ustalenia zasad prowadzenia wojny - które nigdy nie były przestrzegane.
Dzięki rozpoczętej w drugiej połowie XI wieku reformie gregoriańskiej kardynałowie zyskali poważny wpływ na funkcjonowanie Kościoła; kuria rzymska, opierająca się właśnie na książętach Kościoła, stała się sprawnym i skutecznym narzędziem reformy i zarządzania Kościołem. Widząc swe rosnące znaczenie, kardynałowie ustalili zasady wyboru papieża, zajmować miała się tym komisja ośmiu purpuratów. Opiekę nad nimi w czasie wyboru powierzono możnemu rzymskiemu rodowi Frangipanich.
Pierwsza połowa wieku XII w Rzymie upływała wokół rosnących podziałów w stronnictwie reformatorów. Już okoliczności wyboru Honoriusza II (1124-1130) zapowiadały pojawiające się problemy. Ostatnie lata jego pontyfikatu widziały zaostrzający się konflikt w kolegium kardynalskim między stronnictwami Frangipanich, do którego należał kanclerz kurii Haimerich, oraz rodu Pierleonich.
Dwóch papieży
Po śmierci Honoriusza II kardynałowie skupieni wokół kanclerza dokonali wyboru kardynała Gregorio Papareschiego - który przybrał imię Innocentego II. Dokonali tego nie zważając na ustalone kilka lat wcześniej reguły, które powierzały wybór papieża specjalnej komisji. Oburzeni tym kardynałowie wybrali swojego kandydata, kardynała Pietro Pierleoniego.
 |
| Innocenty II |
Obaj kandydaci zostali wybrani w przeciągu kilku godzin. Za Innocentym przemawiało pierwszeństwo wyboru, za Anakletem zaś - większa ilość popierających go kardynałów. Obaj zostali konsekrowani tego samego dnia - 23 lutego. Stronnicy Anakleta, do których zaliczały się wkrótce oba potężne rody rzymskie, opanowali Wieczne Miasto i Innocenty musiał uciekać. Gościnnie przyjęła go Francja, gdzie przybył by szukać poparcia u słynnego opata, Bernarda z Clairvaux. Wkrótce za papieżem Papareschim opowiedziały się: Francja (synod w Etampes), Niemcy - dzięki działalności arcybiskupa Magdeburga świętego Norberta, niedługo zaś - niemal cała reszta Europy. Za Anakletem opowiedziały się jedynie Mediolan, Szkocja, normandzkie Królestwo Sycylii oraz prawdopodobnie Polska.
Innocenty uzyskał poparcie walczącego o koronę cesarską króla niemieckiego, księcia Saksonii Lotara, który już wkrótce wkroczył do Italii i pokonał hrabiego Sycylii Rogera II. W 1133 papież mógł wkroczyć do Rzymu i tam koronować Lotara III na Świętego Cesarza Rzymskiego. Potwierdzono przy okazji konkordat wormacki, a cesarz zwrócił papieżowi sporne ziemie po hrabinie Matyldzie, które jednocześnie otrzymał jako lenno. W związku z tym wydarzeniem powstał obraz, zawieszony w kurii rzymskiej Król staje się lennikiem papieża, z rąk którego otrzymuje koronę.
Rozprawa z przeciwnikiem
Schizma ostatecznie zakończyła się w roku 1138, kiedy wybrany po śmierci Anakleta Grzegorz Conti (Wiktor IV) poddał się papieżowi. Innocenty zwołał do Rzymu synod generalny, który podsumować miał serię synodów prowincjonalnych. Celem obrad było ostateczne usunięcie skutków schizmy, ponadto potępienie szerzących się herezji oraz usunięcie nadużyć wśród ludu i duchowieństwa.
W dniu 4 kwietnia 1139 roku bazylika na Lateranie wypełniła się około setką biskupów, w tym wieloma z Bliskiego Wschodu, częściowo wolnego dzięki wysiłkowi krucjat. Licznie przybyli także opaci: cystersi, norbertanie i inni, którzy korzystali przez dekady z przychylności papieży. Innocenty zainaugurował obrady kazaniem o jedności Kościoła.
 |
| Wnętrze bazyliki na Lateranie współcześnie, Peter Redl |
Najbardziej palącym problemem było zakończenie schizmy Anakleta. W tym celu zarządzono złożenie z urzędów wszystkich wyniesionych przez antypapieża i jego zwolenników. Kapłanów zredukowano do stanu świeckiego. Za nieważne uznano udzielone przez nich święcenia, wydane akty prawne, zarządzenia czy odbyte synody. Rogera, króla Sycylii i Neapolu, jako opiekuna odszczepieńców, wyłączono ze wspólnoty kościelnej. Tak daleko idące reperkusje spotkały się z krytyką samego Bernarda z Clairvaux.
Kontynuacja reformy
Choć zwołany jako synod generalny, od wieku XVI uznawany jest za dziesiąty sobór. Choć nie podjął wielu ważnych decyzji, to powtarzając choćby regulacje ogłoszone na poprzednim, I soborze laterańskim, przyczynił się do szerszego zaprowadzenia reformy gregoriańskiej.
Rozpatrując po raz kolejny jeden z głównych punktów reformy, kwestię małżeństw duchownych, sobór nie tylko tradycyjnie już przypomniał o ich naganności, ale ogłosił ich nieważność. Nakazał unikania odprawianych przez nich Mszy i udzielanych sakramentów, a także pozbawianie duchownych, którzy nie utrzymują celibatu, wszelkich urzędów kościelnych i beneficjów. Skoro powinni być - w rzeczywistości i z nazwy - świątynią Boga, naczyniem Pana oraz sanktuarium Ducha Świętego, to niegodną jest rzeczą, by byli niewolnikami małżeńskiego łoża i rozwiązłości.
Potępiono sekty katarów oraz popierających ją możnych i wezwano aby wystąpiła przeciwko nim władza świecka. Zakazano działalności między innymi ludowego kaznodziei Arnolda z Brescii, który występował przeciwko bogactwu Kościoła i symonii. Jednocześnie ogłoszono postanowienia przeciwko symonii, nakazując usuwać z urzędów uzyskanych w ten sposób. Zalecono, by nie żądać opłaty za pogrzeb i sakrament bierzmowania. Zakazano także obejmowania kościołów i dziesięcin przez świeckich oraz dziedziczenia beneficjów. Za bezprawne uznano inwestytury nadawane przez władze świeckie. Sobór nakazał także ograniczenie kierowania synów prezbiterów do stanu duchownego, o ile nie wykazują oni rzeczywistego powołania. Mnichom oraz kanonikom regularnym zakazano praktykowania prawa i medycyny.
Kilka spośród trzydziestu kanonów poświęcono zakonnicom. Zakazano im wychodzenia za mąż, zamieszkiwania w domach świeckich i nadmiernych kontaktów z zakonnikami.
Ku podniesieniu Christianitas
Sobór zajął się także kwestiami wykraczającymi poza kościelną dyscyplinę i dogmatykę. Nakazał zachowywanie pokoju Bożego w konkretnych okresach roku, ponadto gwarantował bezpieczeństwo pielgrzymom, kupcom oraz chłopom i bydłu; w szczególności zaś zakazano naruszania nietykalności duchownych oraz osób chroniących się w kościołach i na cmentarzach.
Wiele uwagi poświęcono podpalaczom - w erze rozwoju ludnych miast o wąskich ulicach, było to szczególnie niebezpieczne zjawisko, niosące zniszczenie na podobieństwo wojny, do tego stopnia, że jedyną pokutą, którą uznano za odpowiednią wobec tego przewinienia, z której żaden biskup nie mógł zwolnić, było udanie się na krucjatę. Obejmowało to nie tylko podpalaczy, ale także pomocników czy podżegaczy.
 |
| Naciąganie kuszy, Nordisk familjebok, 1904 |
Powtórzono także zakaz organizowania i uczestniczenia w turniejach rycerskich. Rannym zezwolono udzielić ostatniej spowiedzi i wiatyku, ale pozbawiono ich chrześcijańskiego pogrzebu.
Ojcowie soborowi uznali za konieczne wypowiedzieć się w sprawie używania kuszy. Popularność, jaką zyskała w okresie krucjat, kiedy jej zasięg, celność i moc rażenia dawały wojskom chrześcijańskim przewagę nad muzułmanami, lecz niedługo obróciła się przeciwko europejskim rycerzom. Broń, którą obsługiwać mógł nawet syn chłopa, siała postrach na polach bitew Starego Kontynentu. Udział kuszników przemieniał przypominającą dotychczas szereg pojedynków, szlachetną bitwę średniowiecznego rycerstwa w rzeź bezbronnych rycerzy, których nie chroniły nawet pancerze. Kusza stanowiła swego rodzaju średniowieczną broń masowego rażenia - w związku z tym nie dziwi tak bardzo, że Kościół zainteresowany było ograniczeniem jej użycia w celu uniknięcia niepotrzebnego przelewu krwi. Kusznictwo i łucznictwo dekret soborowy nazywa śmiercionośną i Bogu nienawistną sztuką. Zakazano używania łuku i kuszy w wojnach pomiędzy chrześcijanami - zakaz lekceważony właściwie od początku, stanowi jednak cenne świadectwo wrażliwości i troski Kościoła o sprawy, które większości ojców soborowych znała zapewne jedynie ze skarg i próśb wiernych.
Sobór uważany jest czasami za nieudany - nie wyróżnił się określeniem definicji dogmatycznych, nie zwalczył żadnej wielkiej herezji. Nie można stawiać go na równi choćby z soborami chrystologicznymi końca starożytności. Jednak wpisywał się w nurt reform w Kościele, zapoczątkowanych wiek wcześniej wcześniej przez Grzegorza VII: poprzez wydawanie zaleceń podnoszących poziom moralny wiernych, formowanie społeczeństwa w duchu Ewangelii, uniezależnienie Kościoła od władzy świeckiej, wsparcie rozwoju zakonów, formalizację organizacji kościelnej.
Bibliografia:
- ks. M. Banaszak, Historia Kościoła katolickiego, t. 2., Warszawa 2009
- Dokumenty soborów powszechnych, red. ks. A. Baran, ks. H. Pietras, Kraków 2002
- ks. B. Kumor, Historia Kościoła, Lublin 2001
Komentarze
Prześlij komentarz